MICHEL VAN DAMME - CHRISTIAN VAN DAMME - SOPHIE DELAERE, Geassocieerde notarissen te Sint-Andries (Brugge)

Indien u niet wenst dat bepaalde nieuwe regels van de hervorming van het erfrecht (in werking op 1 september 2018) van toepassing zijn op uw oude schenkingen, zorgt u er best voor dat u vóór eind augustus een zogenaamde ‘verklaring van behoud’ aflegt voor uw notaris !

Vanaf 1 september 2018 zullen nieuwe regels van toepassing zijn voor nalatenschappen. Deze hervorming wijzigt een reeks bepalingen met betrekking tot schenkingen en meer bepaald de manier waarop ze, na het overlijden van de persoon die deze schenkingen heeft gedaan, in rekening worden gebracht en gewaardeerd moeten worden in het kader van diens nalatenschap. In bepaalde gevallen zou het opportuun kunnen zijn om bepaalde oude regels te behouden.

Laten we het volgende voorbeeld nemen : In 1995 heeft Paul 25.000 € aan zijn dochter Pauline gestort om haar toe te laten een woning aan te kopen. Omdat het gaat om een schenking als voorschot op de erfenis, weet Paul dat, bij het openvallen van zijn nalatenschap, deze som in mindering gebracht zal worden op het erfdeel van Pauline (teneinde de gelijkheid met haar broers en zussen te respecteren) en dat er rekening gehouden zal worden met de waarde van het geschonken goed op het ogenblik van de schenking (zijnde 25.000 €). Dat is althans de regel, met name voor schenkingen van geldsommen, tot 31 augustus 2018. Deze waarderingsregel voor schenkingen zal immers wijzigen vanaf 1 september 2018 : de schenking zal, in het kader van de nalatenschap van de schenker, in aanmerking genomen worden voor de waarde van het geschonken goed op de dag van de schenking (in casu 25.000 €), doch met een indexering tot aan het overlijden van de schenker (behoudens uitzonderingen zoals bijvoorbeeld: schenking met voorbehoud van vruchtgebruik). De nieuwe regels zullen vanaf 1 september 2018 zelfs gelden voor « oude » schenkingen. Dit betekent dus dat de som die minder aan Pauline toekomt niet langer 25.000 € maar wel 25.000 € + indexering zal zijn [indexering in functie van het indexcijfer der consumptieprijzen, vanaf de datum van de schenking dus vanaf 1995 tot op de dag van het overlijden]. Dit komt misschien niet overeen met de wil van Paul die kan wensen dat de waarde van deze schenking niet geïndexeerd wordt maar deze in aanmerking genomen wordt zoals deze bestond op het ogenblik van de schenking … In zo’n geval is een verklaring van behoud noodzakelijk.

Wat is een verklaring van behoud?
Een verklaring van behoud is een akte die door de schenker bij de notaris opgemaakt wordt om de toepassing van bepaalde oude regels met betrekking tot schenkingen die hij vóór 1 september 2018 gedaan heeft, te behouden. Let wel, deze verklaring van behoud geldt voor alle schenkingen die gebeurd zijn vóór 1 september 2018. Personen die schenkingen verricht hebben, hebben tot 31 augustus 2018 de tijd om samen met hun notaris na te gaan of het, in hun specifieke geval, te verkiezen is om de oude schenkingen volgens de « oude » regeling in aanmerking te nemen, door een dergelijke verklaring van behoud op te stellen.

In welke gevallen kan het nodig zijn om een verklaring van behoud af te leggen?
Naast het voorbeeld dat hierboven aangehaald werd, nemen we hier nog twee andere voorbeelden onder de loep, waarbij een verklaring van behoud nodig kan zijn:

• In 2000 hebben Luc en Marie een bouwgrond van 50.000 € geschonken aan hun kinderen, Matthieu en Jérôme. De akte bepaalde, zoals dat in de praktijk vaak het geval is, dat dit stuk grond niet in natura moest ingebracht worden maar enkel in waarde en dat de waarde dat het kind geacht wordt ontvangen te hebben 50.000 € is (ongeacht hoe de waarde van het stuk grond verder evolueert). Vanaf 1 september 2018 zal het de waarde van het stuk grond op de dag van de schenking, geïndexeerd tot de dag van overlijden zijn die in aanmerking genomen zal worden in de nalatenschap (en dit zelfs indien de schenkingsakte uitdrukkelijk bepaalde welke de waarde was die ingebracht moest worden). Indien Luc en Marie er de voorkeur aan geven om de waarde van 50.000 € te behouden om zo elke discussie te vermijden, dan moeten ze een verklaring van behoud laten opmaken.
• Alain bezit een familiale onderneming en heeft twee kinderen, Martin en Julie. Martin heeft zich altijd ten volle ingezet in de familiale onderneming en treedt in de voetsporen van zijn vader, terwijl Julie nooit interesse heeft getoond om de fakkel over te nemen. Alain heeft een aantal jaar geleden een schenking van aandelen van zijn onderneming, met voorbehoud van vruchtgebruik aan Martin gedaan. In de loop der jaren is de waarde van deze aandelen gestegen onder andere dankzij de inzet van Martin in de firma. Welnu, volgens de nieuwe regels, zullen deze aandelen in de nalatenschap ingebracht moeten worden (om de gelijkheid tussen Martin en Julie te respecteren) op basis van de waarde ervan op het ogenblik van het overlijden. Het gaat hier om een uitzondering: in principe voorziet de nieuwe regel dat men rekening moet houden met de waarde van het goed op het ogenblik van de schenking, geïndexeerd tot de dag van overlijden, BEHALVE voor schenkingen waaraan bepaalde modaliteiten gekoppeld zijn, bijvoorbeeld schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik : in dat geval zal er, in principe, gekeken worden naar de waarde op het ogenblik van het overlijden. Alain zou het evenwel onbillijk vinden dat Julie kan profiteren van deze meerwaarde terwijl Martin hard in de onderneming gewerkt heeft. Hij zou dan ook kunnen verkiezen dat deze aandelen moeten worden ingebracht  op basis van de niet-geïndexeerde waarde ervan op het ogenblik van de schenking (en niet op het ogenblik van het overlijden), zoals voorzien was op het ogenblik dat hij deze schenking deed. Hiervoor zou hij een verklaring van behoud moeten afleggen.

Merk op dat de hervorming van het erfrecht misschien geen gevolgen zal hebben voor de erfgenamen, indien de schenkingen aan alle erfgenamen samen gedaan werden. Bijvoorbeeld : indien er een schenking gebeurd is door een toekomstige overledene aan zijn/haar drie kinderen die al zijn erfgenamen vormen, dan heeft het weinig belang dat de herwaardering op de ene of op de andere wijze gebeurt, vermits ze op dezelfde manier voor alle erfgenamen zal gelden, behalve eventueel ten aanzien van de overlevende echtgeno(o)te.

Nazicht op het notariskantoor vóór 31 augustus 2018!
Bepaalde personen hebben in het verleden schenkingen gedaan waarbij ze wensten dat deze schenkingen bepaalde effecten zouden teweegbrengen voor de toekomstige erfgenamen, rekening houdend met de regels die van toepassing waren op het ogenblik van hun schenking. Deze personen worden verzocht contact op te nemen met een notaris om te weten te komen of, in hun geval, een verklaring van behoud van de oude regels nodig is.

De verklaring van behoud zou wel eens in meer situaties nodig kunnen zijn dan men denkt: al diegenen die roerende of onroerende schenkingen hebben gedaan, vermoeden misschien niet dat deze nieuwe regels vanaf 1 september 2018 automatisch van toepassing zullen zijn op die schenkingen. Toch nog een kleine waarschuwing: indien u opteert voor een verklaring van behoud, zullen de oude regels voor alle schenkingen gelden die u vóór 1 september 2018 hebt gedaan. U kan niet kiezen om de oude regels te behouden voor de ene oude schenking en de nieuwe regels voor een andere oude schenking. Wat de schenkingen gedaan vanaf 1 september 2018 betreft, deze zullen altijd onder de nieuwe regels vallen. Tot slot is de verklaring van behoud enkel van toepassing op schenkingen en niet op testamenten.

• Lees het perscommuniqué (PDF 175,5 kB)

Bron: Fednot

Trouwen is vandaag de regel niet meer. Een cijfervoorbeeld kan dat alvast duidelijk maken: in maart 2018 werden er in Vlaanderen 2.576 huwelijken afgesloten tegenover 3.692 wettelijke samenwoningen[1]. Wettelijk samenwonenden moeten volgens de wet bijdragen in de lasten van het samenleven, elk naar evenredigheid van hun mogelijkheden. Ze zijn ook samen hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden die gemaakt worden ten behoeve van hun kinderen. Voor feitelijk samenwonenden bestaan er geen wettelijke regels. Maar zijn samenwonenden iets tegenover elkaar verschuldigd? Het antwoord is – volgens de wet - nee. In tegenstelling tot gehuwden hebben wettelijk samenwonenden geen hulpplicht tegenover elkaar.

Toch wat financiële afspraken regelen? Stel een samenlevingsovereenkomst op!
“Wettelijk samenwonen” en een “samenlevingsovereenkomst” zijn begrippen die vaak door elkaar gehaald worden. Wettelijk samenwonen is een samenlevingsvorm die tot stand komt door een verklaring af te leggen voor de ambtenaar van de burgerlijke stand. Deze verklaring is verplicht indien je wettelijk wilt samen wonen. Doe je dit niet, dan woon je louter feitelijk samen. Een samenlevingsovereenkomst daarentegen is een document dat je als feitelijk of wettelijk samenwonende kan opstellen om bepaalde aspecten van je samenleving te regelen. Het is niet verplicht, maar het is voor samenwonenden zeker een aanrader.

Met een samenlevingsovereenkomst kunnen samenwonenden bepaalde afspraken maken met betrekking tot hun vermogen, hun financiële bijdragen in het samenleven of nog hun beslissingsbevoegdheden met betrekking tot bepaalde zaken en goederen. Meer concreet kunnen samenwonenden bijvoorbeeld afspreken hoeveel ze elk zullen storten op een rekening of wie welke schulden voor zijn rekening neemt. Ze kunnen op papier zetten welke goederen van wie zijn. Daarnaast kunnen ze ook afspreken dat de gezinswoning bv. niet verkocht mag worden zonder dat ze hiermee beiden akkoord mee gaan (belangrijk in het geval slechts één van partners eigenaar is van de woning). Koppels die op een worst case scenario anticiperen, kunnen zelfs bepalingen opnemen over een eventuele tijdelijke alimentatieregeling ingeval van breuk.

Vergeet bovendien niet dat samenwonenden niet altijd koppels zijn. Vrienden kunnen jarenlang samenwonen in een gehuurd pand of in een woning dat eigendom is van één van hen. Bij een huurovereenkomst moeten ook bepaalde financiële regelingen getroffen worden, bv. met betrekking tot opzegvergoedingen en de huurwaarborg. Ook hier kunnen samenlevingsovereenkomsten tussen vrienden een vorm van zekerheid bieden, vooral voor de samenwonende die de huurovereenkomst heeft ondertekent en aansprakelijk is tegenover de verhuurder.

Hulp en bijstand: self-service voor samenwonenden
Feitelijk en wettelijk samenwonenden mogen dan wel onderworpen zijn aan andere juridische regels dan de gehuwden, heel vaak is de samenwoning zélf en alles wat erbij komt kijken tussen de verschillende samenlevingsvormen gelijklopend: samenwonenden die al jaren samenleven delen ook goederen, kopen samen ook een woning, verbinden zich samen ook tot overeenkomsten, moeten bepaalde kosten ook financieren en ook samenwonenden worden met dezelfde pijnlijke momenten geconfronteerd als gehuwden. Een breuk, een overlijden, een ziekte, een ongeval, een faillissement… Elk koppel kan het meemaken, ongeacht de samenlevingsvorm waarvoor ze hebben gekozen. Vandaar het belang dat ook feitelijk en wettelijk samenwonende koppels even stilstaan bij hun verplichtingen en hun rechten tegenover elkaar… Vergis je niet, een samenlevingsovereenkomst kan méér zijn dan louter een document met praktische afspraken. “Hulp en bijstand” mag dan wel wat archaïsch klinken in de wet, in de praktijk heeft deze schijnbaar simpele bepaling verregaande gevolgen voor koppels, vooral op sociaalrechtelijk vlak. Zo hebben zowel de feitelijk als de wettelijk samenwonenden géén recht op alimentatie na een echtscheiding. Echtgenoten hebben dat wel. Zowel feitelijk als wettelijk samenwonenden hebben ook géén recht op een overlevingspensioen bij overlijden van hun partner. Echtgenoten hebben dat wel. Sterft één van partners aan een beroepsziekte of een arbeidsongeval? Dan hebben in principe enkel gehuwden recht op een “overlijdensbijslag”. Er zit dus wel degelijk wat meer in die paar woorden “hulp en bijstand”…

Een samenlevingsovereenkomst opstellen met oog op het regelen van een minimale vorm van solidariteit tussen de samenwonenden is met andere woorden in veel gevallen geen overbodige luxe. Wist je trouwens dat de wetgeving met betrekking tot beroepsziekten en arbeidsongevallen enkel een overlijdensbijslag toekent aan wettelijk samenwonenden koppels die 1) een samenlevingsovereenkomst hebben opgesteld én 2) een wederzijdse hulpplicht tegenover elkaar hebben bedongen in deze overeenkomst? Feitelijk samenwonende koppels waarvan één van de partners een risicoberoep uitoefent zijn daarentegen aangewezen op verzekeringen.

Hoe stel ik een samenlevingsovereenkomst op?
Koppels kiezen hoever ze gaan in hun samenlevingsovereenkomst. Feitelijk samenwonenden mogen naar de notaris gaan om een samenlevingsovereenkomst op te stellen, maar ze mogen dat zelf ook onderling op papier zetten. Wettelijk samenwonenden moeten verplicht naar de notaris gaan. De notaris zal er op toezien dat de afspraken die de wettelijk samenwonenden maken, stroken met de regels die beschreven staan in de wet.

Vergeet ook niet dat je niet alles mag en kan regelen in een samenlevingsovereenkomst. Zo kunnen partners hun persoonlijke vrijheid ten opzichte van elkaar niet beperken. Ook afspraken over erfenissen horen niet thuis in een samenlevingsovereenkomst. Bepalingen met betrekking tot erfenissen in een samenlevingsovereenkomst zullen nietig zijn. Heb je vragen over het erfrecht van je partner? Dan spreek je best een notaris aan. Hij zal je op weg helpen.

[1] Cijfers van www.ibz.rrn.fgov.be/nl/bevolking/statistieken-van-bevolking/

Bron: Fednot